تاریخچه کیش

از كتيبه داريوش بزرگ، پادشاه هخامنشي ايران در كانال سوئز افسانه هايي وجود دارد كه خاستگاه مردم خليج فارس را به جمع شدن سه شاخه از نوع بشر در حاشيه هاي خليج فارس حدود ده هزار سال قبل از ميلاد مسيح (ع) نسبت مي دهند. نقشه سياسي خليج فارس در واپسين قرنهاي قبل از ميلاد مسيح (ع) ساده بود و شايد خليج فارس اولين بار در اواسط قرن ششم قبل از ميلاد چيزي شبيه يك حكومت را تجربه كرده است. در اين زمان هخامنشيان، امپراطوري بزرگ خود را كه شامل اكثر قسمتهاي جهان متمدن آن روز مي شد تحكيم بخشيدند. اين امپراطوري بزرگ در حدود شش قرن قبل از ميلاد مسيح (ع) از هند در شرق تا كشور مصر در غرب وسعت داشت و هميشه ساحل خليج فارس حاشيه جنوبي امپراطوري هخامنشي بزرگ ايران را تشكيل مي داد و آنها با استفاده از موقعيت استراتژيك تنگه هرمز، ناوگان دريايي متصل از طريق خليج فارس به تمام نقاط مختلف جهان اعزام مي كردند. بارها در كتب قديم جغرافيا نام اين دريا خليج فارس يا درياي پارس، پرسيكوس يا سينوس، پرسيكوس يعني خليج فارس آمده است. جزیره کیش یکی از جزایر واقع در خلیج فارس می باشد.

كيش نامي باستاني و بسيار كهن است، زيرا شهري به همين نام در شرق بابل وجود داشته، درست در شرق بابل، شهر قديمي اكدي و بعد سومري يعني كيش را مي بينيم كه جايگاه كهن ترين فرهنگ شناخته شده در اين ناحيه است. ظاهرا هيچ ارتباطي بين شهر سومري كيش و جزيره كيش وجود ندارد، ولي با توجه به قدمت و تثبيت واژه كيش به عنوان نام يكي از جزاير معروف و كهن خليج فارس و مشابهت آن با نام شهر باستاني بــابل، مي تـوان گـفت كـه ايـن همنــامي بي ارتباط نبوده و به نظر مي رسد كه در دوراني كهن به دليل مهاجرت اقوامي از ساكنان اوليه يا بعدي شهر باستاني كيش در بابل به خليج فارس، نام اين شهر به جـزيره اي كـه امـروز كيـش خـوانـده مي شود، نهاده شده است.بالعكس مهاجرت مردماني از جزيره كيش در خليج فارس به شهري در بابل و نامگذاري آن شهر به نام كيش نيز امكان دارد.

پيش از اينكه هخامنشيان به خليج فارس دست يابند، آنجا زيرفرمانروايي عيلامي ها بود. ديوارهاي شهر عيلامي (ري شهر كنوني) در جنوب بوشهر، يادآور تسلط عيلامي ها بر خليج فارس از هزاره ۳ ق.م به بعد است. نام هاي كيش، خارك، چارك، لارك، جاسك، كنكه، كشم(قشم)، از زمان عيلامي ها به جا مانده است. برخي از نويسندگان، نام قديم كيش را كيان نوشته اند. احتمال دارد نام كيان، از نام سلسله كيانيان گرفته شده باشد.برخي جزيره كيش را قيس مي نامند. و خواسته اند پدري براي قيس جعل كنند و آن را به قيس بن عماره نوشته اند كه صحت ندارد. بنابراين قيس نام شخصي نيست. در وجه نامگذاري كيش، افسانه هايي در كتابهایي چون وصاف، تنسوخ نامه، عرايس الجوهر و…آمده است كه مضمون همه آنها يكي بوده است. نام اين جزيره در همه متون فارسي وبرخي از متون عربي كيش خوانده شده و واژه قيس شكل عربي كيش بوده است.مرحوم علي اكبر دهخدا، در خصوص وجه نامگذاري كيش مي نويسد: «چون به بلندي هاي اطراف آن برآيند، در نظر مانند كيش نمايد كه تركش باشد آن جزيرۀ دراز نيز خوانند، وجه اين نام، آنكه چون از دور نظر كنند، به تركيب كيش يعني كيش جاي تير نمايد.»
از تاریخ کیش در زمان پیش از اسلام اطلاعات دقیقی در دست نیست. تنها منبع قابل اعتنا در این زمینه نوشته‌های نیارخوس دریاسالار یونانی است که در سال ۳۲۵ قبل از میلاد به فرمان اسکندر مامور شد سفری اکتشافی را در سواحل دریای عمان و خلیج فارس انجام دهد.
نوشته‌های نیارخوس دلالت برآن می‌کند که وی جزیره کیش یا اراراکتا را در قرن چهارم پیش ازمیلاد مورد بازدید قرار داده است.

مشخصاتی که وی ارایه می‌دهد با مشخصات جـزیــره کــیش انطــباق دارد. به طــوریکــه نیارخوس می‌نویسد در این جزیره بوستان‌ها و نخلستان‌های فراوانی وجود داشته است. در دوره هخامنشیان، کیش مرکز عمده صید مروارید بین‌النهرین و هندوستان بود و بازرگانان بزرگ دنیا به این جزیره رفت و آمد داشتند.
دوران عظمت و شکوفایی تاریخ کیش از قرن چهارم هجری، پس از وقوع زلزله در سیراف آغاز شد. پس از آن که بندر سیراف از رونق افتاد تورانشاه به کمک حکام محلی بنی‌قیصر در این جزیره بندرگاهی ایجاد کرد و به عمران و آبادانی آن همت گماشت و کیش را به مرکز عمده بازرگانی خلیج‌فارس تبدیل نمود. در دوره اتابکان‌فارس اهمیت کیش به حدی بود که والی خلیج‌فارس در این جزیره سکونت داشت و برتمام جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان حکومت می‌کرد. طبق نوشته های سیاحان و تاریخ نویسان، در این دوره درآمد کیش بابت عشریه کشتی‌های تجاری مبالغ بسیار قابل توجهی بوده است.
از شواهد و قراین چنین پیداست که در عصر غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان و مغول جزیره کیش در اوج شکوفایی و رونق و مرکز بازرگانی خلیج‌فارس بوده است. مورخینی نظیر قزوینی، فضل‌الله بن‌عبدالله شیرازی، ابن بطوطه و حمدالله مستوفی که در این دوره از کیش دیدن کرده‌اند همگی از عظمت، آبادانی و زیبایی کیش سخن گفته‌اند. بنابر نوشته‌های مورخین، نام کیش در دوره ایلخانیان مغول پیوسته با اسامی ولایات معتبری چون بغداد، شیراز، بحرین و هندوستان آورده می‌شده و پیوسته پیشوند دولتخانه قبل از عنوان کیش ذکر می‌شده است. علاوه بر این، ویرانه‌های به جا مانده از شهر حریره در قسمت شمال جزیره نیز از عظمت جزیره کیش در آن دوران حکایت می‌کند.
جزیره کیش جزیره‌ای بیضی شکل با محیط ۴۴ کیلومتر می‌باشد و با طولی در حدود ۱۵.۴۵ کیلومتر و عرضی حدود ۷.۵ کیلومتر، مساحتی معادل ۹۰ کیلومتر مربع دارد.ارتفاع بلندترین منطقه این جزیره حدود ۳۵ متر از سطح دریا می‌باشد. همچنین جزیره کیش فاقد رودخانه دائمی بوده و تعداد زیادی منابع آب شیرین زیرزمینی دارد.

بومیان جزیره بیشتر در محل های سفین جــــدید و قـــدیم زندگی می کنند. نژاد مردم کیش مختلف ومتنوع است نژاد های دراویدی ، سومری نوردیک، سامی، سیاه پوست ، سفید پوست و غیره … در این جزیره زندگی کرده اند. عربهای جزیره از مناطق ساحلی ایران به کیش مهاجرت کرده اند. بومیان کیش به زبان فارسی و عربی تکلم می کنند.لباس مردان از یک کلاه یا عرق چین، دستمال سر و پیراهن بلندی بنام دشداشه تشکیل می شود.
مهــم ترین اعیاد بومیان جزیره کیش عید قربان و عید غدیر است آنها در جشن ها و عروسی ها با موسیقی محلی خود به رقص و پایکـوبـی مــی پـــردازنـــد. مـــــردان دایــره ای تشکیل می دهند و با نواختن ساز و دهل و آهنگ‌های سنتی می رقصند و هنگام رقص پاها را محکم به زمین می کوبند و شانه های خود را می لرزانند. زنان هم با هلهله و تکان دادن دستمال‌های رنگی وکف زدن آنها را همراهی می کنند. ساز اصلی آنها نوعی طبل است که با آهنگی تنـد نواخته می شود. پیشه سنتی بومیان ماهیگیری و دامداری است در گذشته صید مروارید و کشاورزی هم از پیشه های ساکنان جزیره بوده است .